Canllaw i athrawon ar adnabod a herio bwlio ar-lein

Mae Llywodraeth Cymru yn diffinio bwlio fel hyn:

“Ymddygiad gan unigolyn neu grwp, a ailadroddir dros amser, sy’n brifo unigolyn neu grwp arall yn fwriadol, naill ai’n gorfforol neu’n emosiynol.”

Gall bwlio ddigwydd wyneb yn wyneb neu yn y byd digidol, gan ddefnyddio technoleg. Gall unigolyn neu grwp fod yn gyfrifol am fwlio, a gall gynnwys elfen o gyfrinachedd fel nad yw oedolion yn ymwybodol o’r peth.

Beth sy’n wahanol am fwlio ar-lein?

Mae technoleg yn hwyluso ymddygiad bwlio traddodiadol, fel sarhau neu roi si ar led. Ond mae hefyd yn cynnig ffyrdd newydd o fwlio neu fychanu eraill. Mae hyn yn cynnwys camddefnyddio delweddau neu fideos, ffrydio byw, neu ddefnyddio apiau negeseua dienw neu aflonyddu ar rywun ar-lein.

Un o’r pethau mwyaf sy’n wahanol i fwlio wyneb yn wyneb yw ei bod hi’n gallu bod yn anodd dianc rhag bwlio ar-lein. Gellir bwlio plant a phobl ifanc yn unrhyw le, unrhyw bryd – hyd yn oed pan fyddan nhw gartref. Mae bwlio ar-lein yn unigryw hefyd oherwydd:

gall gyrraedd cynulleidfa helaeth mewn eiliadau yn unig
gall ddenu nifer fawr o bobl
mae’n mynd ag ‘ailadrodd’ i lefel arall, gyda sylwadau a delweddau niweidiol yn cael eu rhannu sawl tro
gall ddigwydd unrhyw bryd – yn ystod y dydd neu'r nos
mae’n cynnig rhywfaint o anhysbysrwydd i’r rhai sy’n bwlio.

Gall bwlio ar-lein fod yn estyniad i fwlio wyneb yn wyneb. Gall technoleg ddarparu ffordd ychwanegol o aflonyddu ar unigolyn neu grwp. Hefyd, gall fod yn ffordd i rywun sy’n cael ei fwlio wyneb yn wyneb dalu'r pwyth yn ôl. Weithiau bydd y sawl sy’n cael ei fwlio ar-lein yn adnabod yr unigolion neu’r grwpiau sy’n ei fwlio, ond gall pobl nad yw wedi’u cyfarfod erioed o’r blaen fod yn gyfrifol am y bwlio hefyd.

Pa effaith mae bwlio yn ei chael ar rywun?

Gall bwlio effeithio ar iechyd, lles a hunanhyder y rhai sy’n cael eu bwlio. Gall bwlio dargedu edrychiad, rhywioldeb, anabledd, diwylliant, crefydd, statws cymdeithasol neu nodweddion eraill. Mae rhai o’r nodweddion hyn yn cael eu gwarchod o dan y gyfraith. Gall hyn effeithio ar y ffordd mae dysgwyr yn teimlo amdanyn nhw eu hunain.

Fel mathau eraill o fwlio, gall arwain at straen a phryder, sy’n golygu bod dysgwyr yn ei chael hi’n anoddach dysgu.

Adnabod arwyddion bwlio ar-lein

Ni fydd pob dysgwr yn codi ei lais os yw'n cael ei fwlio. Pan fydd plant a phobl ifanc yn cael eu bwlio ar-lein, ni fydd nifer ohonynt yn teimlo eu bod yn gallu siarad ag oedolyn oherwydd eu bod yn teimlo cywilydd neu’n poeni y byddan nhw’n cael eu beirniadu. Neu efallai am eu bod yn poeni y bydd yr oedolyn yn dweud wrthyn nhw am ei anwybyddu neu’n eu hatal rhag defnyddio technoleg (ac efallai nad ydyn nhw’n dymuno gwneud hyn).

Efallai y byddwch chi’n sylwi ar newid mewn ymddygiad, fel y byddech chi gyda bwlio wyneb yn wyneb. Gallai’r rhain gynnwys:

mynd i'w gragen
ynysu ei hun rhag ei gyfoedion
ymddangos yn fwy blinedig mewn gwersi neu fel petai ei feddwl yn bell i ffwrdd
perfformio'n waeth yn yr ysgol neu’r coleg
ddim eisiau mynd i'r ysgol neu’r coleg
osgoi defnyddio technoleg/gofidus wrth ddefnyddio technoleg
colli hyder.

Ymateb i fwlio

Os oes achos o fwlio ar-lein wedi’i gofnodi neu ei adnabod, dylai athrawon weithredu cyn gynted â phosib. Dylech wneud yn siwr bod y dysgwr yn ddiogel, ac nad yw mewn perygl o unrhyw niwed uniongyrchol. Gall hyn gynnwys:

darparu cefnogaeth briodol i’r sawl sydd wedi cael ei fwlio
helpu i ddileu’r deunydd ar-lein er mwyn ei atal rhag cael ei rannu
gweithio gyda’r sawl sydd wedi bod yn bwlio, a’i rieni neu ei ofalwyr, pan fo hynny’n briodol, er mwyn gwneud yn siwr nad yw’n digwydd eto.

Dylech:

bod yn sensitif. Os yw bwlio’n digwydd ar-lein, mae’n werth cofio y gallai barhau y tu allan i’r ysgol neu'r coleg, pan na fyddwch chi yno i’w cefnogi. Byddwch yn sensitif yn y ffordd rydych chi’n ymdrin â’r mater, oherwydd mae’n bosib y bydd y dysgwr wedi bod yn delio â hyn ers tro
dod o hyd i rywun y gall siarad ag ef. Does gan bob dysgwr ddim oedolyn mae’n teimlo y gall ymddiried ynddo. Weithiau rhieni neu ofalwyr yw’r bobl olaf mae’n dymuno dweud wrthyn nhw. Cofiwch hyn wrth i chi gynnig cefnogaeth. Os ydych chi’n gallu gweld bod dysgwr yn ei chael hi’n anodd, ond nad oes ganddo rywun i siarad ag ef, rhowch wybod iddo y gallwch chi fod yno iddo. Os nad yw’n teimlo’n gyfforddus yn siarad â chi, gofynnwch pwy hoffai siarad ag ef – a rhowch y dewis yn ôl iddo
wrando heb feirniadu. Mae’r pwysau ar blant a phobl ifanc i ymddwyn mewn ffyrdd penodol yn golygu y gallan nhw deimlo allan o reolaeth weithiau. Canolbwyntiwch ar graidd y broblem ymddygiad
chwilio am gamau ymarferol. Helpwch y dysgwr i deimlo’n fwy grymus eto. Gofynnwch iddo sut hoffai ddatrys y broblem. Anogwch y dysgwr i gadw unrhyw dystiolaeth neu roi gwybod am unrhyw ddigwyddiadau i’r platfform technoleg, gan fod bwlio’n groes i’r rhan fwyaf o’r telerau ac amodau defnyddio. Anogwch y dysgwr i beidio ag ymateb i’r bwlio
ddweud beth rydych chi am ei wneud nesaf. Dywedwch wrth bwy y mae angen i chi ei ddweud am yr hyn sydd wedi digwydd – gallai hyn gynnwys aelodau eraill o staff, a rhieni a gofalwyr. Hefyd, gallai hyn gynnwys eich Person Diogelu Dynodedig, neu’r heddlu mewn rhai achosion, naill ai drwy ffonio 101/999 (os oes risg uniongyrchol o niwed) neu drwy Swyddog Cymuned Ysgol yr Heddlu
gofnodi ac adrodd am y pryder. Cyn cymryd unrhyw gamau pellach, dylech gofnodi ac adrodd am y pryder yn unol â’ch polisi gwrth-fwlio.

Cael rhagor o help

Pan fydd bwlio corfforol yn dod i’r amlwg yn yr ysgol neu’r coleg, gall y llwybrau cosbi a diogelu i'w dilyn ymddangos yn syml. Ond, pan fydd technoleg dan sylw, mae’n bosib y bydd angen haen ychwanegol o gefnogaeth.

Mae modd i unrhyw aelod o staff ysgol neu goleg sydd â phryderon ynglyn â dysgwr yn cael ei fwlio ar-lein ffonio’r Professionals Online Safety Helpline (Saesneg yn unig) ar 0344 381 4772 (ar agor rhwng 10am–4pm o ddydd Llun i ddydd Gwener). Yn ogystal â bod wrth law i roi cyngor ar faterion diogelwch ar-lein, gallan nhw helpu i gael gwared ar gynnwys niweidiol os yw’n groes i safonau cymunedol platfform.

Atal bwlio ar-lein

Mae mynd i’r afael yn effeithiol â bwlio ar-lein yn golygu sicrhau bod pawb yn yr ysgol neu'r coleg yn gwybod bod pob math o fwlio yn annerbyniol, a sut mae adnabod achos o'r fath a chymryd camau yn ei erbyn.

Dylai ysgolion a cholegau ddilyn mesurau rhagweithiol i helpu i atal bwlio ar-lein rhag digwydd, ac i leihau effaith unrhyw achosion o fwlio ar-lein. Mae hyn yn cynnwys cael polisi clir sy’n mynd i’r afael â phob math o fwlio a chreu cyfleoedd i ddeall a siarad am fwlio ar-lein.

I ymarferwyr. Rhaid i bob aelod o staff wybod pa gamau i’w cymryd a ble i droi os bydd ganddyn nhw bryderon. Dylech gael yr hyder i fynd ar drywydd pob digwyddiad, dim ots pa mor ansylweddol y gallai ymddangos. Mae’n arfer da bod yn ymwybodol o holl bolisïau eich ysgol neu goleg, er mwyn i chi allu eu rhoi ar waith yn effeithiol. Bydd hyn yn eich helpu wrth i chi ymateb i’r bwlio ar-lein, ac yn sicrhau eich bod chi’n gweithredu er budd pennaf y dysgwr a’r ysgol neu’r coleg.

I ddysgwyr. Mae gan ysgolion a cholegau gyfrifoldeb i ddysgu dysgwyr sut mae cadw’n ddiogel ar-lein hefyd. Mae modd rhoi sylw i fwlio ar-lein yn y cwricwlwm, er enghraifft, drwy’r Fframwaith Cymhwysedd Digidol neu addysg bersonol a chymdeithasol. Gall meysydd eraill yn y cwricwlwm, gan gynnwys drama a chyfrifiadura, helpu i dynnu sylw at broblemau bwlio ar-lein hefyd. Efallai yr hoffech atgyfnerthu hyn yn y gwasanaeth addoli ar y cyd dyddiol.

Mae angen annog dysgwyr i gymryd cyfrifoldeb am eu gweithredoedd eu hunain a gwybod sut mae ymateb os ydyn nhw’n cael eu bwlio ar-lein, neu os ydyn nhw’n gweld bod rhywun arall yn cael ei fwlio. Hefyd, mae’n rhaid eu sicrhau nhw nad ydyn nhw ar eu pen eu hunain pan ddaw hi’n fater o fynd i'r afael â’r bwlio, ac y bydd yr ysgol neu'r coleg yn eu helpu os ydyn nhw neu rywun maen nhw’n ei adnabod yn cael ei fwlio ar-lein neu fel arall.

Rhieni a gofalwyr. Mae angen i rieni a gofalwyr fod yn ymwybodol o rai o’r risgiau y mae rhai dysgwyr yn eu hwynebu ar-lein, gan gynnwys bwlio ar-lein. Dylen nhw hefyd fod yn ymwybodol o bolisi gwrth-fwlio eich ysgol neu goleg. Bydd hyn yn rhoi gwybod iddyn nhw sut bydd eich ysgol neu goleg yn mynd ati i ddelio ag achosion o fwlio.

Lle i fynd i gael rhagor o gyngor

Os hoffech chi ddysgu mwy, tarwch olwg ar yr adnoddau canlynol sydd ar gael yn Cadw'n ddiogel ar-lein
ar Hwb.

Mae Llywodraeth Cymru yn paratoi canllaw ar fwlio sy’n darparu arweiniad manwl i rieni a gofalwyr, plant a phobl ifanc ac ysgolion.

Mae gan Childnet becyn adnoddau cynhwysfawr i ysgolion o'r enw Cyberbullying: Understand, Prevent and Respond (Saesneg yn unig). ‘Bwlio ar-lein’ sy’n cael ei ddefnyddio yn lle ‘seiberfwlio’ bellach, ond mae’r cyngor a’r arweiniad yn y pecyn hwn yn dal i fod yn ddefnyddiol.

Mae’r pecyn yn rhoi sylw i bedwar maes allweddol.

Deall seiberfwlio.
Atal seiberfwlio.
Ymateb i seiberfwlio.
Seiberfwlio: cefnogi staff yr Ysgol.