Canllaw i deuluoedd ar adnabod a herio bwlio ar-lein

Byddwch yn gyfarwydd â thechnoleg: sut i gefnogi a diogelu eich plentyn rhag bwlio ar-lein

Yn y gwaith neu gartref, mae technoleg yn dylanwadu’n fawr ar ein bywydau. Yn arbennig i nifer o blant a phobl ifanc lle mae'n chwarae rhan allweddol i gynnal eu rhwydweithiau cymdeithasol. Mae rhai rhieni a gofalwyr yn ystyried technoleg fel ffordd o gadw eu plentyn yn ddiogel. Ond, fel unrhyw beth arall, mae peryglon cysylltiedig y dylid bod yn ymwybodol ohonynt.

Yn ddiweddar, bu nifer o achosion uchel eu proffil yn y cyfryngau, yn tynnu sylw at ganlyniadau bwlio ar-lein. I rai pobl mae'n realiti dyddiol, felly mae'n bwysig bod rhieni a gofalwyr yn gwybod beth yw bwlio ar-lein a’r ffordd orau i fynd i’r afael â’r broblem.

Mae’r canllaw yma’n cynnwys enghreifftiau o fwlio ar-lein, sut i gefnogi eich plentyn os yw’n cael ei fwlio ar-lein, a chamau cadarnhaol y gallwch eu cymryd i gadw eich plentyn yn ddiogel ar-lein.

Beth yw ystyr bwlio ar-lein?

Mae bwlio ar-lein, neu seiberfwlio fel y cyfeirir ato, yn fath o fwlio sy’n defnyddio dyfais electronig (e.e. ffôn symudol, tabled, cyfrifiadur). Mewn nifer o ffyrdd, mae bwlio ar-lein yr un fath â bwlio wyneb yn wyneb (neu ‘yn y byd go iawn’). Mae’r ddau fath yn cynnwys ymddygiad sy’n mynd ati’n fwriadol i frifo rhywun arall, mae'n cael ei ailadrodd dro ar ôl tro ac mae diffyg cydbwysedd o ran pwer. Mae bwlio ar-lein yn cynnwys nifer o weithredoedd sy’n gysylltiedig â bwlio perthynol, e.e:

galw enwau a bygwth
lledaenu straeon
datgelu gwybodaeth bersonol neu gyfrinachol heb ganiatâd y targed
ynysu ac eithrio cymdeithasol.

Fel bwlio ‘bywyd go iawn’, mae bwlio ar-lein yn gallu bod yn uniongyrchol neu’n anuniongyrchol.

Bwlio uniongyrchol - mae'r targed yn gwybod amdano, mae'r targed a’r cyflawnwr yn rhyngweithio mewn rhyw ffordd.
Bwlio anuniongyrchol – gallai gynnwys trydydd parti, efallai nad yw’r targed yn gwybod amdano, nid yw’n digwydd ym mhresenoldeb y targed.

Fodd bynnag, mae gwahaniaethau sylweddol rhwng y ddau fath o fwlio, Er enghraifft, ar y naill law mewn achos o fwlio wyneb yn wyneb dim ond y rhai sy’n sefyll o gwmpas sy’n ei weld ac mae'n annhebygol o gael ei gofnodi. Ar y llaw arall mae achos o fwlio ar-lein yn gallu cyrraedd cynulleidfa fyd-eang gyda chofnod ohono am gyfnod amhenodol.

Enghreifftiau o fwlio ar-lein

Mae sawl math o fwlio ar-lein, ac wrth i gyfryngau cymdeithasol ddatblygu, nid yw wedi’i gyfyngu i alwadau tynnu coes ac e-byst sarhaus. Gallai fod o gymorth i chi fod yn gyfarwydd â’r enghreifftiau canlynol.

Corfforol e.e. bygythiadau bwriadol, fel anfon ffeil â firws yn fwriadol

Geiriol e.e. gwatwar neu ddifrïo rhywun trwy anfon negeseuon bygythiol neu sarhaus neu trwy eu hynysu’n fwriadol, fel eu cau allan o sgwrs grwp

Anuniongyrchol e.e. gweithredoedd cyfrwys neu du ôl i’r cefn, fel rhannu neu ail-rannu straeon

Cam-drin perthynol e.e. defnyddio unrhyw ffordd i niweidio perthynas y targed fel anfon lluniau bygythiol neu anweddus, creu a rhannu cynnwys ffug neu wneud hwyl am ben anghenion arbennig, salwch rhywun neu dargedu statws cymdeithasol eu teulu.

Rhywiol e.e. cam-drin yn seiliedig ar luniau rhywiol digroeso; blacmelio rhywiol, camddefnyddio lluniau preifat, uwchsbecian

Iaith ysgrifenedig neu lafar casineb ar-lein e.e. unrhyw gynnwys ar-lein sy’n targedu rhywun/grwp yn seiliedig ar nodweddion gwarchodedig gyda’r bwriad neu’r effaith debygol o ysgogi, lledaenu neu hybu casineb neu fathau eraill o wahaniaethu

Pam mor gyffredin ydyw?

Mae nifer o ffactorau, fel amharodrwydd i’w adrodd, yn ei gwneud yn anodd i ymchwilwyr fesur yn gywir gyfradd bwlio ar-lein. Fodd bynnag mae ymchwil a wnaed gan Betts, Gkimitzoudis, Spenser and Baguley[1] yn awgrymu bod hyd at ddau o bob tri pherson ifanc rhwng 16 a 19 oed yn ymwneud â bwlio ar-lein yn y DU.

Beth yw oblygiadau bwlio ar-lein?

Mae’r Academydd, C. L. Nixon, yn hawlio bod bwlio ar-lein yn ‘emerging international public health concern, related to serious mental health concerns, with significant impact on adolescents’ depression, anxiety, self-esteem, emotional distress, substance use, and suicidal behaviour’. Yn wir, mae nifer o astudiaethau wedi awgrymu cysylltiadau rhwng bod yn darged i fwlio ar-lein a lles meddyliol isel.

Beth yw’r arwyddion cyffredin a fyddai’n awgrymu bod eich plentyn yn cael ei fwlio ar-lein?

Er nad oes yr un achos yn union yr un fath â’i gilydd, gallai plant a phobl ifanc sy’n cael eu bwlio ar-lein amlygu’r ymddygiad canlynol.

Os ydynt yn cael eu bwlio, efallai y byddant yn:

rhoi’r gorau’n sydyn i ddefnyddio eu dyfeisiau
cau sgriniau pan ddaw rhywun arall i mewn i’r stafell
edrych yn bryderus wrth dderbyn neges
edrych yn flin neu’n isel ar ôl defnyddio technoleg
dangos diffyg diddordeb neu’n osgoi mynd i’r ysgol neu fynd allan yn gyffredinol
yn amharod i drafod gweithgareddau y maent wedi bod yn eu gwneud ar-lein
tynnu’n ôl o fywyd teuluol.

Os mai nhw yw’r rhai sy’n bwlio, efallai y byddant yn:

cau sgriniau pan ddaw rhywun arall i mewn i’r stafell
defnyddio technoleg yn gyson
amlygu lefelau uchel o bryder os na allant gael mynediad i dechnoleg
osgoi siarad am yr hyn y maent yn ei wneud
defnyddio cyfrifon lluosog neu gyfrif ffug.

Sut allwch chi helpu eich plentyn os yw’n bwlio neu’n cael ei fwlio?

Os yw eich plentyn yn cael ei fwlio neu’n bwlio rhywun ar-lein, mae’n debygol o fod yn gyfrinachgar a/neu dawedog. Gallai gwybod sut i helpu eich plentyn fod yn her. Gallai’r canllawiau canlynol fod o gymorth.

Os yw eich plentyn yn cael ei fwlio ar-lein:

gwnewch yn siwr fod eich plentyn yn (ac yn teimlo’n) ddiogel. Efallai bod sawl rheswm pam nad ydyn nhw eisiau datgelu eu bod yn cael eu bwlio ar-lein, e.e. ofni y gallai datgelu hynny wneud y sefyllfa’n waeth, neu arwain eraill i fod â llai o feddwl ohonynt.
siaradwch efo’ch plentyn a gwrandewch arno/arni. Fel rhiant neu ofalwr, dylech fod yn ofalus sut rydych yn ymateb. Mae ymchwil yn awgrymu nad yw rhai plant a phobl ifanc yn adrodd ynghylch bwlio ar-lein oherwydd eu bod yn ofni y byddant yn cael eu gwahardd rhag cael mynediad i dechnoleg ar-lein. I ennyn hyder eich plentyn, peidiwch â newid eu mynediad i dechnoleg ddigidol ar ôl iddynt ddatgelu gwybodaeth i chi.

casglwch dystiolaeth. Ceisiwch annog eich plentyn i gadw unrhyw dystiolaeth o fwlio ar-lein i ddarparwyr cynnwys, ysgolion a’r heddlu, os bydd angen. Ond dylech fod yn ofalus sut y mae’r dystiolaeth yma’n cael ei chasglu a’i chadw. Mae ymchwil yn dangos bod rhai pobl ifanc yn ailedrych ar negeseuon nifer o weithiau i gosbi eu hunain.

Camau nesaf i’w cymryd

Gweithiwch gydag ysgol eich plentyn.
Ceisiwch ymatal rhag cysylltu â rhieni neu ofalwyr y cyflawnwr.
Cysylltwch â’r darparwr cynnwys ar-lein i ddweud wrthynt beth sy’n digwydd
Os oes angen, ceisiwch gael gwasanaeth cwnsela neu gymorth ychwanegol i’ch plentyn.
Galwch yr heddlu os oes unrhyw fygythiad corfforol.
Cymerwch fesurau i atal y broblem rhag ailddigwydd e.e. blocio cyfrifon y rhai sy’n bwlio ar-lein a newid gosodiadau preifatrwydd.

Os yw eich plentyn yn bwlio rhywun ar-lein:

cefnogwch eich plentyn. Hyd yn oed os mai eich plentyn yw’r sawl sy’n bwlio rhywun arall ar-lein. Mae'n bwysig sicrhau amgylchedd cefnogol anfeirniadol ar gyfer eich plentyn.

trafodwch gyda nhw sut gallai eu hymddygiad ar-lein gael ei ddehongli gan eraill. Mae ymchwil yn dangos nad yw nifer o bobl ifanc sy’n bwlio eraill ar-lein yn sylweddoli y gallai eu hymddygiad gael ei ystyried fel bwlio ar-lein. Er enghraifft, gallai ymddygiad sy’n cael ei ystyried fel tynnu coes groesi’r llinell a datblygu i fod yn fwlio ar-lein.

ceisiwch annog eich plentyn i ddangos empathi a rhoi eu hunain yn sefyllfa’r targed. Wrth ryngweithio ar-lein, mae unigolion yn gallu teimlo nad ydynt wedi’u cyfyngu gymaint ac maent yn fwy tebygol o ymddwyn mewn ffordd fwy eithafol. Yr enw a roddir ar hyn yw’r effaith ddiluddiannu. Gallwch atal hyn trwy ofyn i’ch plentyn ystyried teimladau’r targed a’r gofid y gallan nhw fod yn ei achosi.

Pa gamau cadarnhaol allwch chi eu cymryd?

Tra nad yw’n bosibl i chi reoli popeth y mae eich plentyn yn ei wneud ar-lein, gallwch leihau’r tebygolrwydd y bydd eich plentyn yn gysylltiedig â bwlio ar-lein.

Technoleg. Newidiwch y gosodiadau preifatrwydd a rhowch flocwyr cynnwys ar ddyfais eich plentyn. Lluniwch gytundeb teuluol o ran technoleg yn amlinellu:
- lle y gall eich plentyn fynd ar-lein a beth y gall ei wneud
- faint o amser y caniateir iddo/ddi ei dreulio ar-lein
- beth ddylai eich plentyn ei wneud os yw’n teimlo’n anghyfforddus
- sut i fod yn ddiogel, ymddwyn yn foesegol a bod yn gyfrifol.

Siarad. Trafodwch efo’ch plentyn beth yw ymddygiad ar-lein priodol a chanlyniadau gweithredoedd. Ceisiwch ei (h)annog i sôn wrthych am brofiadau o fwlio ar-lein.

Siaradwch am fwlio ar-lein: pum cwestiwn i gychwyn sgwrs

Fel y manylwyd uchod, rhan sylfaenol o gefnogi eich plentyn yw siarad am fwlio ar-lein gyda nhw. Dyma rai cwestiynau a allai fod o gymorth i ddechrau’r sgwrs.

Pa mor dda wyt ti’n adnabod y bobl yr wyt ti’n ‘ffrindiau’ efo nhw ar y cyfryngau cymdeithasol?
Beth fyddet ti’n ei wneud pe byddet ti’n dyst i fwlio ar-lein?
Sut wyt ti'n meddwl y mae pobl eraill yn dehongli dy gynnwys a dy ymddygiad di ar-lein?
Wyt ti wedi cael profiad o unrhyw beth ar y cyfryngau cymdeithasol sydd wedi gwneud i ti deimlo’n anghyfforddus?
Wyt ti’n meddwl am yr wybodaeth yr wyt ti’n ei rhannu ar-lein?

Rhagor o adnoddau a gwybodaeth

Y Gynghrair Gwrth-fwlio (Saesneg yn unig)
Cyberbullying: Identification, Prevention, and Response (Saesneg yn unig)
SWGFL Canllawiau Diogelwch Ar-lein i Rieni (Saesneg yn unig)

Betts, L. R., 'Cyberbullying: Approaches, Consequences and Interventions' (London: Palgrave, 2016)

Moore, M. O., 'Understanding Cyberbullying: A Guide for Parents and Teachers' (Dublin: Veritas Publications, 2014)

Nixon, C. L., ‘Current Perspectives: The Impact of Cyberbullying on Adolescent Health’, in 'Adolescent Health, Medicine and Therapeutics', 5 (2014),143-158

Betts, L. R., Gkimitzoudis, T., Spenser, K. A., & Baguley, T., ‘Examining the Roles Young People Fulfil in Five Types of Cyber Bullying’, in 'Journal of Social and Personal Relationships', 34 (2017), 1080 – 1098